Algemeen

Raalte, 8 oktober 2024

Onderwerp: vaststelling programmabegroting 2025 en meerjarenraming 2026-2028

Geachte leden van de raad,

Inleiding
Hierbij bieden wij u de programmabegroting 2025 en meerjarenraming 2026-2028 aan. Bij de kadernota heeft de gemeenteraad de kaders voor de begroting 2025-2028 meegegeven. Binnen dit kader heeft ons college de begroting 2025 en meerjarenraming 2026-2028 opgesteld.

In de diverse beleidsprogramma’s is aangegeven welke inspanningen en investeringen we in 2025 willen doen. Ook worden uiteraard de reguliere taken uitgevoerd.

Verder bouwen op de kracht van Raalte
Raalte is een ontzettend fijne plek om te wonen. We zijn trots op de gemeente die wij zijn en hoe wij die met elkaar vormgeven. Dat hoeft niet te veranderen. We zijn trots op het noaberschap, hechten waarde aan bestaanszekerheid, aan voldoende beschikbare woningen, een betrokken sociaal domein en we koesteren de leefbaarheid in onze dorpen en wijken. Uw raad heeft zich uitgesproken dat we de gemeente willen blijven die we nu zijn ofwel verder willen bouwen op de kracht van Raalte.

Investeren in de strategische opgaven en maatschappelijke vraagstukken
Om ook in de toekomst deze fijne plek om te wonen, leven, werken en recreëren te behouden is het nodig dat we investeren in de strategische opgaven en grote maatschappelijke vraagstukken.

Groeiopgave
Zo staan we voor de uitdaging de komende 10 jaar 3.000 woningen te realiseren. De groeibeelden voor Raalte en Heino zijn in beeld. Momenteel wordt gewerkt aan een analyse van de buurtdorpen. De eerste resultaten van deze analyse zijn al met uw raad in een ‘Rond de tafel’ gedeeld. Deze groeibeelden en de analyse van de buurtdorpen geven de kansen voor de toekomst weer voor nieuwe woon- en werklocaties. Met het in ontwikkeling nemen van kansrijke locaties wordt de ontwikkelcapaciteit versneld. De hierbij behorende ambtelijke capaciteit is in deze begroting opgenomen. Daarnaast blijven we ook vol inzetten op het versnellen van al bestaande woningbouwplannen.

Leefbare dorpen en wijken
We willen onze bestaande wijken leefbaar en toekomstbestendig maken. Deze opgave is gestart met het inzichtelijk maken van het verschil tussen de wijken en dorpen, een nadere uitvraag over leefbaarheid in de buurtdorpen, het agenderen van de onderhoudsopgave in de openbare ruimte, het versterken van de samenwerking met de partners in de wijk en het zetten van een eerste stap in het op gang brengen van een andere manier van kijken binnen de eigen organisatie.
Richting het jaar 2025 werken we toe naar een gezamenlijk beeld hoe onze wijken en dorpen eruitzien en welke verbeterstappen er nodig zijn.

Onderhouds- en vervangingsopgave openbare ruimte
In de openbare ruimte komen veel functies samen die een grote bijdrage leveren aan een goede leefbaarheid. De maatschappelijke meerwaarde komt onder andere tot uitdrukking in onze manier van inrichten en beheren. Denk aan het creëren van plekken om buiten te bewegen om gezond te blijven of om de gevolgen van klimaatverandering op te vangen. We zien in de dorpen en wijken de inrichting van de openbare ruimte ouder worden. Dit geldt ook voor de wegen in het buitengebied. Risico’s ten aanzien van veiligheid, bruikbaarheid en kapitaalvernietiging nemen toe. In de oudere wijken en buurten zien we op meerdere plekken een sterkere sociale achteruitgang. Met de veroudering neemt de omvang van de opgaven op het gebied van vervangen en toekomstbestendig maken toe. Nu investeren is onvermijdelijk. Bij deze begroting bieden we u een Meerjaren Investerings Programma (MIP) aan voor de korte termijn. Ondertussen werken we aan een inhoudelijke en financiële strategie voor de lange termijn, waarbij we op programmaniveau middelen willen ramen. Uiteraard blijven wij uw raad hier proactief bij betrekken.

Toekomstbestendig buitengebied
De kwaliteit van de fysieke ruimtelijke omgeving in het buitengebied wordt steeds belangrijker. Het is de plek waar agrariërs ondernemen en waar in de praktijk diverse transities plaatsvinden. Leefbaarheid, leefstijl, maar ook wonen en zorg vragen steeds meer onze aandacht.

Ontwikkelingen sociaal domein
Binnen het sociaal domein is in de afgelopen jaren een solide basis gelegd. Zowel inhoudelijk als financieel zijn mooie resultaten bereikt. Deze willen we vasthouden. Onze ambitie is dat iedereen naar vermogen kan blijven participeren in de samenleving. Tegelijkertijd worden we met name binnen de jeugdzorg geconfronteerd met een stijgende zorgbehoefte en neemt de complexiteit van de ondersteuningsvragen toe. Dit leidt tot extra uitgaven. Daarom hebben we in deze begroting de uitgaven opwaarts moeten bijstellen tot een reëel kostenniveau.  Tegelijkertijd ontvangen we van het rijk de komende jaren juist minder inkomsten als gevolg van uitvoering van de Hervormingsagenda jeugd.  Om in de toekomst het sociaal domein betaalbaar te houden hebben we een taakstelling opgenomen. De omvang van deze taakstelling is afgeleid van het recent uitgevoerde extern onderzoek naar besparingsmaatregelen binnen het brede sociaal domein. Het realiseren van deze besparingsmaatregelen vraagt ook om nieuwe investeringen.

Nieuw beleid
In deze begroting en meerjarenraming wordt nieuw beleid voorgesteld dat tegemoetkomt aan de opgaven waar we de komende jaren voor staan. Het gaat hierbij onder andere om ‘de drie grote opgaven’ (groeiopgave, opgave leefbare dorpen en wijken en opgave toekomstbestendig buitengebied), opgaven binnen zowel het ruimtelijk-fysiek domein, het sociaal-maatschappelijk domein als het domein bestuur en ondersteuning.  Zo wordt onze gemeente nog mooier, leefbaarder en toekomstbestendiger . Hierna zoomen we kort in op het voorgestelde nieuw beleid.

We willen uitvoering geven aan het Meerjaren Investerings Programma (MIP) openbare ruimte 2025-2028. Grote integrale projecten die in dit programma zijn opgenomen zijn de Westdorplaan/ Acacialaan in Raalte, de Ambachtstraat in Nieuw Heeten, rioleringswerkzaamheden in Heino-Zuid en de aanpak van de wijk de Langkamp in Raalte. Daarnaast zijn onder andere ook middelen geraamd voor het inhalen van het achterstallig onderhoud van elementenverhardingen en voet- en fietspaden.

We maken budget vrij om het huidige voorzieningenniveau van speelplaatsen te handhaven.

Dit geldt ook voor de beheersing van de eikenprocessierups, het toekomstbestendig maken van het begraafplaatsbeheer en het realiseren van het uitvoeringsplan begraafplaatsen, vervanging van enkele verouderde voertuigen en uitvoering geven aan het beleidsplan biodiversiteit inclusief kennisvergroting.

In overeenstemming met het Integraal Huisvestingsplan onderwijs zijn in meerjarenperspectief middelen geraamd voor het vernieuwen van de Gerardus Majella school in Broekland en het plaatsen van noodlokalen bij de openbare basisschool De Vogelaar in Raalte-Noord.

De huidige brandweerkazerne in Heino is aan vervanging toe. Het realiseren van nieuwbouw is in deze begroting opgenomen.

We blijven inzetten op het verduurzamen van woningen door de inzet van energievakmensen. Ook voor het continueren van het algemene duurzaamheidsbeleid zijn middelen in deze begroting opgenomen.

Uw raad heeft in april 2024 het cultuurbeleidsplan ‘Cultuur versterkt’ vastgesteld. De benodigde middelen voor de uitvoering van dit beleidsplan staan in deze begroting.

Maatschappelijke instellingen met eigen onroerend goed betalen reguliere OZB-belasting.  In deze begroting wordt voorgesteld om deze maatschappelijke instellingen, via een subsidiebeschikking, een tegemoetkoming van 50% te verlenen.

Bij de begroting 2024-2027 is voor de herinrichting van de stations Raalte en Heino een beroep gedaan op de dynamische investeringsreserve. Omdat we voor de toekomst nog steeds omvangrijke investeringen op ons af zien komen is het gewenst deze dynamische investeringsreserve weer bij te tanken.  In deze begroting wordt hiertoe een voorstel gedaan.

Om sportstimuleringsleningen en startersleningen te kunnen blijven verstrekken dient het budget bij de het Stimuleringsfonds Volkshuisvesting Nederlandse gemeenten te worden ‘bijgetankt’. De hieruit voortvloeiende rentelasten komen ten laste van de gemeente.

Voor een zelfstandig sportbedrijf is het nodig dat men kan beschikken over veerkracht en slagkracht. Daarvoor is voldoende weerstandsvermogen nodig. Daarom wordt voorgesteld een storting te doen in de weerstandsreserve van het Sportbedrijf Raalte.

De cofinanciering van buurtsportcoaches komt nu ten laste van de exploitatie van het sportbedrijf. Het is nodig dat we kostendekkend bijdragen in de maatschappelijke opdracht aan het sportbedrijf voor de inzet van de buurtsportcoaches. Deze reparatie is in deze begroting verwerkt.

We geven uitvoering aan de DOWR-begroting en de I-uitvoeringsplannen.  Hierbij wordt voor de doorontwikkeling op een aantal onderdelen aanvullend budget gevraagd.

Om de opgaven zoals verwoord in de nu voorliggende begroting te realiseren is het nodig de capaciteit op diverse beleidsterreinen (tijdelijk) te intensiveren.  Daarom wordt in deze begroting extra capaciteit gevraagd voor: de groeiopgave Raalte, een toekomstbestendig buitengebied, onderwijshuisvesting en maatschappelijk vastgoed, doorontwikkeling domein beheer, begeleiding statushouders, implementatie besparingsmaatregelen sociaal domein, verdere implementatie zaakgericht werken, overbrengen historische archieven, dienstverlening vanuit het klantportaal en vooronderzoek naar het scannen van akten burgerlijke stand.

Structureel sluitende begroting 2025 en meerjarenbegroting 2026-2028
De nu voorliggende begroting 2025 en meerjarenraming 2026-2028 laat een structureel sluitend financieel perspectief zien. De algemene uitkering uit het gemeentefonds is in de begroting, volgens bestendige gedragslijn, berekend op basis van de meicirculaire 2024.  Door een gewijzigde systematiek ontvangen gemeenten vanaf 2026 minder rijksmiddelen (het zogenoemde ‘Ravijnjaar’).  We prijzen ons gelukkig dat we in de voorgaande begroting 2024-2027 al enigszins geanticipeerd hebben op dit ravijnjaar. Hierdoor staan we nu nog niet direct voor grote bezuinigingstaakstellingen, zoals deze momenteel in veel andere gemeenten in voorbereiding zijn.

Wel zien we dat er (financiële) uitdagingen op ons afkomen.  We pakken die handschoen op door scherper aan de wind te zeilen, te ontwikkelen naar meer planningsrealisme en de kostendekkendheid van leges en tarieven periodiek te her beoordelen. We willen meer inzicht in ons totale capaciteitsbeslag verkrijgen. Dit inzicht helpt de ambtelijke organisatie en ons college om uw raad gerichter keuzes voor te leggen. Keuzes voor producten en diensten welke effectief bijdragen aan het realiseren van maatschappelijke doelen.

Naast besparingsmaatregelen in het sociaal domein willen we in de komende periode door een extern bureau ook nader onderzoek laten doen naar besparingsmaatregelen binnen de andere domeinen.  Ook hiervoor is een taakstelling in meerjarenperspectief opgenomen.

Landelijk speelt nog steeds de discussie tussen Rijk en gemeenten dat gemeentelijke taken en middelen in balans moeten worden gebracht.  Het Rijk heeft hierbij de bereidheid uitgesproken om met gemeenten in gesprek te gaan over de uitvoerbaarheid van alle ambities, bijvoorbeeld voor wonen en bestaanszekerheid. Of dit ook tot hogere rijksinkomsten zal leiden is nog maar zeer de vraag.  Vooralsnog zijn voor gemeenten de kabinetsplannen nog weinig concreet. De komende periode is nader overleg tussen kabinet en VNG nodig om de plannen nader uit te werken.

Tot heden geeft het kabinet gemeenten onvoldoende perspectief als het gaat om de beschikbaarheid van middelen die nodig zijn om de ambities en gemeentelijke taken te realiseren. Voldoende financiële middelen voor gemeenten zijn cruciaal voor een stabiele samenwerking met het Rijk. Gemeenten staan juist de komende kabinetsperiode voor extra investeringen in de openbare ruimte en bovenwijkse voorzieningen voor de grote woningbouwopgave, in de energietransitie, voor de klimaatadaptatie, in vernieuwing en renovatie van onderwijsgebouwen en in vernieuwing en renovatie van wegen, kaden, bruggen, viaducten en tunnels uit de jaren zestig, zeventig en tachtig. Maar door de korting in 2026 en de noodzaak tot ombuigingen ontbreekt het aan structurele ruimte voor bijbehorende afschrijvings- en rentelasten ervan. Het is dan ook de vraag of deze extra investeringsopgaven goed van de grond komen.  Gemeenten krijgen op z’n vroegst bij de meicirculaire 2025 enige duidelijkheid over beschikbare middelen en uit te voeren gemeentelijke taken.

Gezonde financiële positie
Gesteld mag worden dat onze gemeente nog steeds een financieel gezonde positie heeft en dat de financiële wendbaarheid (mate van flexibiliteit om in te kunnen spelen op de actualiteit) en weerbaarheid (veerkracht om onverwachte financiële klappen en bestaande risico’s op te kunnen vangen) op niveau zijn.

Op basis van het nu voorliggend financieel perspectief neemt de algemene bestemmingsreserve af van € 20,84 mln. per 1 januari 2024 tot € 11,28 mln. per 31 december 2028. Dit is ruimschoots boven het door uw raad bepaalde minimumniveau van € 4,5 mln. Hierbij is nog geen rekening gehouden met het nieuw beleid dat zich vanaf de begroting 2026 en volgende ongetwijfeld ook zal aandienen. Het is van belang deze extra buffer hiervoor beschikbaar te houden.

De algemene reserve grondexploitatie heeft bij de begroting een saldo van € 5,0 mln.

De weerstandsratio handhaaft zich op een ‘uitstekend’ niveau van 3,8.

De ontwikkeling van de financiële kengetallen laat ook een positief beeld zien, waarbij de kengetallen ‘overwegend positief’ tot ‘neutraal’ scoren ten opzichte van de streefwaarde.

Wel is blijvende aandacht vereist om een structureel sluitend meerjarenperspectief te continueren. De ambities zijn groot terwijl de uitvoeringskracht, in een steeds krappere arbeidsmarkt, en de financiële middelen onder druk staan.  Eén en ander is ook mede afhankelijk van de ontwikkelingen op rijksniveau. De hoop is dat de opbrengsten van de gesprekken tussen Rijk en VNG meer balans brengen in taken en benodigde middelen.

Woonlasten
Uw raad heeft zich in de raadssessie op 7 maart 2024 uitgesproken dat we graag de gemeente willen blijven die we nu zijn, met (tenminste) behoud van het huidige voorzieningenniveau. Daarnaast willen we ambities realiseren in het kader van de strategische opgaven en grote maatschappelijke vraagstukken. Om hierbij tot een structureel sluitend meerjarenperspectief 2025-2028 te komen, zien wij ons genoodzaakt uw raad voor te stellen de OZB in 2025 te verhogen met 7,5 % ten opzichte van het jaar 2024. Dit percentage is gebaseerd op de reguliere inflatie-index van 2,5%, verhoogd met 5%. Hierbij moet opgemerkt worden dat deze verhoging volgt op een periode van 2 jaar (2023 en 2024) waarop de nullijn is toegepast qua OZB-verhoging, terwijl de inflatie-index in die twee jaren is opgelopen tot 13%.

Voor de rioolheffing is uitsluitend de reguliere prijsindex van 2,5% toegepast.

De afvalstoffenheffing kon per saldo neerwaarts worden bijgesteld, omdat er een tegemoetkoming van € 12,00  ten laste van de voorziening afvalverwijdering is doorgevoerd.

In totaliteit stijgen de gemiddelde woonlasten in 2025 met 7% ten opzichte van 2024.  Gezien de toegepaste nullijn op de OZB in de afgelopen jaren achten wij dit acceptabel.

In de tabel hieronder zijn de tarieven vermeld zoals deze voor het jaar 2025 worden voorgesteld. De tarieven zijn gemiddelden.

Tot slot
Wij zijn content dat we u een structureel sluitende begroting 2025 en meerjarenbegroting 2026-2028 kunnen aanbieden met ruimte voor nieuw beleid. We zien uit naar de begrotingsbehandeling in uw raad.

Burgemeester en wethouders van de gemeente Raalte,

de secretaris,         de burgemeester,

Monique van Esterik      Rob Zuidema